Stvaralački opus Gligora Muminovića

in BiH, HRONIKA, IZDVOJENO, KULTURA, STIL I ZANIMLJIVOSTI February 11, 2018 3,822 Views

Gligor Muminović je rođen 5. marta 1948. godine u selu Kruševu, ispod planine Vučevo, na ušću rijeke Pive u Drinu. Osnovnu školu je učio u Crkvičkom Polju na Pivskoj planini ispod Durmitora, gimnaziju u Foči, srpski jezik i književnost je studirao u Beogradu, a mlade jeziku i književnosti učio u Gradačcu od 1972. do 1992. godine kada zbog ratnih dejstava prelazi napodručje opštine Modriča gdje učestvuje u odbrani Republike Srpske i nastavlja svoju prosvjetnu i kulturnu djelatnost.

Pisao je scenarije za cijeli niz društvenih i kulturnih manifestacija, objavljivao pjesme, omane, drame, monodrame, aforizme, eseje, besjede, recenzije, prikaze književnih djela, uređivao listove i časopise „Radost“ (u Gradačcu), „Savovanje“, „Saborac“ i „Vidovdanski godišnjak“ (u Modriči). Cjelokupno stvaralaštvo moglo bi se podijeliti na poeziju, prozu, dramu, esejistiku, publicistiku i metodiku nastave srpskog jezika i književnosti.

Poezija je raspoređena u dvije zbirke pjesama – Zavičajne jabuke i Đedovina.
Zavičajne jabuke su zbirka lirskih pjesama u kojoj se slikom i muzikom riječi koristeći pojedine toponime i ličnosti kao motiv (prvenstveno sa područja Modriče i iz Pive) pokušavaju otkriti trajne istine o jednom narodu – njegovoj istoriji, kulturi, tradiciji, vjeri i običajima – o njegovom karakteru i duši. Tu zavičajne slike i toponimi izrastaju u simbole jednog naroda i njegove duše – njenih strepnji, nada, čežnji i snova. Pojedinac postaje dio kolektiva po porijeklu, mentalitetu i mjestu rođenja i življenja i glas tog kolektiva u prostoru i vremenu. Zbirka je raznovrsna po motivima, lirskim oblicima, stihovima i ritmovima, ali je tematski, idejno i po lirskom tonu jedinstvena. Osnovna poruka je da je čovjek obilježen svojim porijeklom i sredinom u kojoj je rođen i u kojoj živi i da taj krst nosi kroz sve životne bure, nekad kao životnu radost, nekad kao tešku kob, ali uvijek na ponos sebi i svom rodu.

Đedovina su pjesme koje su jednim dijelom duboko ukorijenjene u samoj Pivi i Pivljanima – u njihovom mentalitetu i karakteru, a drugim dijelom u njihovom autoru – njegovom doživljaju čovjeka i njegove sudbine, stvaralaštva i njegovog smisla. Ispod urođene čvrstine, oštrine, prkosa i ponosa otkriva se svijet tople sanjalačke duše koja čezne za slobodom, visinom i širinom – za krilima. Svaka pjesma nastoji sačuvati iskonske vrijednosti po kojima je lirika lirika – sliku, emociju, muziku i snažnu poruku. Njima su Piva i Pivljani, sami po sebi čista epska poezija, ušli u svijet i lirske poezije isto toliko raznovrstan i bogat kao i u epici. U tim planištacima izloženim teškim iskušenjima surove prirode sačuvana je duboko ljudska toplina i osjećajnost koja nije lako vidljiva, ali koja zaiskri i zatreperi uvijek kada to treba, koja se raduje ljepoti i ljudskoj sreći, djetinje bezazleno se smije nad vlastitim manama i slabostima,tuguje i boluje nad neljudskosti i prolaznosti, liječi se humorom i ironijom na svoj račun…

Proza je sadržana u dva romana – Sijači i sjemena i Božije davanje.
Sijači i sjemena su roman o uzrocima, metodama, taktici i posljedicama rata, slika čovjeka u ratu kroz različita vremena, o dinamici istorijskog razvoja ljudske prirode i karaktera, o priči i pričanju nastao iz piščeva životnog iskustva i narodnog pamćenja i predanja.To je pokušaj da se dođe do onoga u čovjeku što vječno traje, što ne mijenjaju ni prostor ni vrijeme, da se uči iz istorijskog iskustva, da se tim iskustvom tumači sadašnjost i naslućuje budućnost, da se u čovjeku grade mostovi između prošlosti, sadašnjosti i budućnosti, da se traži uzroci zla u čovjeku i da se zlo i pohlepa liječe ljudskošću, pričom i pričanjem. Na putu od Zagorja, preko Sinjajevine, Durmitora, Vučeva i Trebave srećemo u magli, po kiši, vjetru i suncu: Novu, Čuru, Milana, Mirka, Simeuna, Miloša, Đorđa, Gligora i Borisa. Portreti slikani raznim tehnikama, neki bliski i jasni, neki istorijski i mitski daleki javljaju se pred okom u vremenima ratova, mira i čuda svako da ostavi svoj trag i kaže svoju misao, da bude nauk i opomena vremenu koje dolazi da čovjek mora ostati čovjekom.

Božije davanje je priča o onome šta je čovjek po nasljeđu i rođenju i onome čime ga prirodna, društvena sredina i događaji oblikuju, o onome šta je u njemu božije a šta ljudsko davanje. Sve u romanu se zbiva u susretu različitih etika, kultura, tradicija, običaja, mentaliteta, karaktera i podneblja i u piščevom pokušaju njihovog razumijevanja, mirenja i jedinjenja, ali pokušaj da se od dvoje napravi jedno uzaludan je – dvoje ostaje dvoje i tako smo samo bogatiji. Oba romana su autorovi pokušaji da se međusobno pomire književnoteorijski okviri kratke priče i romana, narativnog i deskriptivnog, dijaloškog i monološkog, lirskog, epskog i dramskog, da se pokaže i dokaže kako je podjele na književne vrste, oblike i forme samo uslovna jer književnost u potrazi za životnim istinama koristi sve oblike i sva sredstva. Svaka priča u oba romana je zaokružena literarna cjelina koja može samostalno egzistirati, a istovremeno je funkcionalni dio široke književne strukture u kojoj dobija pored onog osnovnog i neko šire i dopunsko značenje. Tako one nose pečat i posebnog, pojedinačnog i opšteg, zajedničkog.

Drama je treći književni rod u kome je Muminović istraživao svoje stvaralačke mogućnosti. Objavio je dramu Tuđina i zbirku monodrama U ogledalu. U drami Tuđina je dat tih ali dubok sukob u okviru jedne porodice, sukob čija se dramatika ne temelji samo na spoljnim manifestacijama nego na suprostavljenosti etičkih normi, na otuđenju čovjeka ne samo od drugih nego prvenstveno od sebe sama, od onoga po čemu je čovjek i po čemu jedino može ostati čovjekom bez obzira na obrazovni nivo, ekonomsku moć, društveni i politički status, bez obzira na društvene formacije koje istorija mijenja i ambijent koji priroda oblikuje. To je moralna drama u kojoj se grade ljudski karakteri. U vedrom i spontanom dijalogu koji iskri humorom, ironijom i satirom se prespitituju odnosi prema materijalnom i duhovnom, prema prirodi, društvu, čovjeku, vjeri, ljubavi, iskrenosti, časti, poštenju – smislu čovjekovog življenja i postojanja. To je sukob dvije etike one tradicionalne, narodne, patrijahalne, njegoševske i ove savremene, kosmopolitske, tranzicijske, u kojoj je sve na prodaju, sve ima svoju cijenu, sve je dozvoljeno što je isplativo.

U ogledalu je zbirka od šest monodrama: Biti čovjek, Seljak i gospodin – dva u jedan, Ravnopravnost polova, Engleska kultura i progres, Ljubav seljančice i Doba velikih laži. To su slike etičkih degradacija našeg vremena, zapostavljanja nekih vrijednosti koje su vijekovi taložili, gubljenje puta na stranputicama, srljanja za tobože modernim i savremenim, kvazikulturom i pomodarstvom. To su vremena u kojima se gube i čojstvo i junaštvo, u kojima laži postaju istine, a nepravda pravda, dinar mjerilo svih vrijednosti, a čašću i obrazom se više ništa ne mjeri. Dramsku radnju zamjenjuje dramatičnost pričanja, dijalog zamjenjuju monolozi u kojima su dijalozi prepričani, likove slike likova. Sve to prati najčešće prirodan blag humor koji s vremena na vrijeme prerasta u samoironiju ili ironiju.
Monodrama Doba velikih laži je više polemička rasprava, nego literarna tvorevina. To je dijalog istorije i kvazi istorije, pospremanje propagande u pretinac laže i iznošenje istine na svjetlost dana bez obzira koliko ona bila gorka i teška.

Esejistika – ogledi, prikazi i eseji su sakupljeni i objedinjeni u knjizi Iz istorije književnosti. To su pokušaji da se sistematično, sažeto i pregledno pomogne učenicima, njihovim nastavnicima i studentima u razumijevanju i analizi cjelokupnog književnog djela pojedinih pisaca u kontekstu književne istorije ili njihovih pojedinačnih djela ili samo nekog strukturalnog elementa književnog djela. To su uzorci kako se pišu književne analize, referati, osvrti, prikazi, eseji, studije, istraživanja, seminarski radovi… Pored tekstova iz istorije i teorije književnosti u knjizi su uvršteni i eseji vezani za nacionalnu istoriju, kulturu i tradiciju pisani prigodno povodom godišnjica značajnih događaja i ličnosti, a držani kao prigodne besjede ili objavljivani u časopisima Zvono pravoslavlja, časopis Eparhije zvorničko- tuzlanske – Namjesništvo brčansko, i Srpskoj vili, časopis Srpskog kulturno-prosvjetnog društva „Prosvjeta“ – Opštinski odbor Bijeljina, zatim Savovanje, godišnjak Srpskog kulturnog centa Modriča, Saborac, godišnjak Boračke organizacije opštine Modriča, i Vidovdanski godišnjak, godišnjak opštine Modriča.

Publicistički tekstovi su rasuti po časopisima koje je uređivao Savovanje, Saborac i Vidovdanski godišnjak i obično imaju prigodan karakter da ukažu na značaj pojedinih događaja i ličnosti sa istorijskog i kulturnog aspekta.
Najznačajniji publicistički tekst Modriča u prostoru i vremenu je objavljen u obliku posebne knjige. To je sažet geografski prikaz opštine Modriča i slika hronološkog toka istorijskih događaja na ovome prostoru, kratak putokaz i putopis kroz prostor i vrijeme, prošlost i sadašnjost. U geografskom pregledu dat je reljef, hidrografija, klima, flora, fauna, privreda, saobraćaj i razvoj društvenih djelatnosti (religije, prosvjete, zdravstva, kulture, informisanja i sporta). Istorijski dio prati hronološki tok zbivanja na ovome prostoru od praistorije, rimskog doba i srednjeg vijeka, preko vremena Osmanlija i Austrougarske monarhije, Prvog i Drugog svjetskog rata do Otadžbinskog rata i stvaranja Republike Srpske. Pored objektivnih geografskih i istorijskih činjenica tekst prate i lirski zapisi i fotografije čime se ovaj prostor jače veže za srce čitaoca.
Perom u jabuku je zbirka zapisa, osvrta, impresija, recenzija, eseja, književnih analiza… to je putovanje perom kroz prostor, vrijeme i knjige, traženje u njima ljepote (jabuke) i njom hraneći pero. U prvom dijelu su tekstovi nastajali različitim povodima i u različita vremena kao reakcije na pojedine događaje, manifestacije, godišnjice… Sve su to lirski nadahnuti tekstovi, često i polemični, ali uvijek sa jasnim stavom, opredjeljenjem i ciljem. U njima se međusobno prepliću i dopunjuju duboka emocija i oštra misao ne isključujući jedna drugu, već zajedno noseći snažnu poruku. Svaki tekst ima jasno prepoznatljivo srce i dušu, ali i čvrst, argumentovan i principijelan stav.
U drugom dijelu su recenzije knjiga, najčešće autorovih prijatelja i poznanika. Nisu to recenzije u pravom smislu riječi, to je traganje za onim vrijednim i lijepim u pročitanim djelima, više otkrivanje ljepote, nego vrednovanje književnog teksta. Autor ne pristaje na ulogu kritičara i sudije, već traga za ljepotom – za lijepom slikom, lucidnom mišlju, sjajnom metaforom, snažnim izrazom… on pomaže čitaocu da što lakše otkrije i prepozna prave vrijednosti.

Metodika nastave srpskog jezika i književnosti je bila predmet piščevog skoro svakodnevnog interesovanja – kako unaprijediti nastavu jezika i književnosti, kako omogućiti učenicima da što lakše savladaju programske sadržaje i kako pomoći kolegama da što uspješnije izvršavaju svoje zadatke. Tako su nastale knjige: Srpski jezik – priručnik za učenike i nastavnike, Srpski jezik – zbirka zadataka, Srpski jezik – pripremanje nastave, Kultura izražavanja – uzorci i vježbe i Lektira od šestog do devetog razreda.
Srpski jezik – priručnik za učenike i nastavnike je podsjetnik za one koji uče srpski jezik, teoriju književnosti, scensku umjetnost i kulturu izražavanja i one koji im pomažu u tome.
Sadržaji su dati sažeto, pregledno i sistematično s namjerom da posebno posluže pri pripremama za završne, maturske i prijemne ispite i da budu priručni informator i izvor osnovnih temeljnih znanja bez kojih je nezamisliva usmena i pisana komunikacija književnim jezikom i svima onima koji žele ili imaju obavezu koristiti književnojezičku normu. Priručnik je urađen tako da pruža lako razumljivu informaciju iz književnojezičke norme, teorije književnosti, scenske umjetnosti i kulture izražavanja i da zamijeni osnovcima i srednjoškolcima sve udžbenike i priručnike koje su koristili od prvog do devetog razreda i da tu brzo i lako pronađu i podsjete se sadržaja koje su učili pa zaboravili, a neophodni su im za razumijevanje složenijih jezičkih i književnih struktura.

Srpski jezik – pripremanje nastave je priručnik za nastavnike srpskog jezika koji im daje cijeli niz različitih mogućnosti za obradu, vježbanje i sistematizaciju nastavnih sadržaja iz književnosti, jezika, pravopisa, kulture izražavanja i scenske umjetnosti koristeći različite oblike, metode i sredstva učenja i poučavanja. U njemu je obrađeno preko sto nastavnih jedinica po svim didaktičkim i metodičkim normama koristeći klasični oblik pripremanja koji se lako može transformisati u savremenije oblike organizacije nastave. Čas se vodi od motivacije učenika, preko isticanja cilja, analize i sinteze do vježbe i provjere. Posebna pažnja je posvećena procesu analize u kome se učenici uvode u samu suštinu nastavne jedinice. Pravilno formulisanje obrazovnih, vaspitnih i funkcionalnih ciljeva nastavne jedinice i shvatanje njene suštine je osnovni uslov kvalitetne nastave. Zato priručnik upravo tome posvećuje dužnu pažnju jer ako sam nastavnik ne shvati pravilno tematskoidejnu suštinu teksta, zaludan je sav ostali posao.

Srpski jezik – zbirka zadataka su zadaci iz srpskog jezika (gramatike i pravopisa) sa rješenjima za učenike osnovnih i srednjih škola. Sadržaji su raspoređeni postupno i sistematično od istorije jezika preko fonetike, morfologije i tvorbe riječi do sintakse i pravopisa dajući cjelovit uvid u jezičku strukturu i osposobljavajući mlade da se služe književnim jezikom u govoru i pisanju. Zadaci su namijenjeni vježbanju, provjeravanju znanja, pripremanju za takmičenja, završne i prijemne ispite. Na preko 150 stranica formata A-4 dat je cijeli niz različitih tipova zadataka iz svih područja nastave gramatike i pravopisa.
Rješenja zadataka daju cjelovit sistem osnovnih znanja iz srpskog jezika i na taj način zbirku zadataka transformišu u priručnik u kome se daju temeljna znanja iz srpskog jezika, njegove istorije i književno-jezičke norme koji ne služi samo onima koji su uključeni u proces učenja, već i onima koji žele otkloniti određene jezičke nedoumice i dileme u cilju pravilnog služenja književnim jezikom.

Kultura izražavanja – uzorci i vježbe je pomoć u pisanju ne samo osnovcima i njihovim nastavnicima već svima koji profesionalno ili lično imaju potrebu za pričanjem, opisivanjem, izvještavanjem, raspravljanjem ili poslovnom komunikacijom. U knjizi su dati primjeri za sve oblike i tipove izražavanja, ukazano na osnovna pravila prikupljanja i selekcije sadržaja, njegovog idejnog osmišljavanja i komponovanja i stilskog i jezičkog oblikovanja vodeći uvijek računa da pričanje, opisivanje, izvještavanje i raspravljanje nikada ne smiju biti sami sebi cilj (priča radi priče, opis radi opisa, izvještaj radi izvještaja, rasprava radi rasprave), već da moraju nositi određenu misao ili emociju, da moraju imati svoj smisao, poruku i funkciju. Upravo zbog toga je nastao priručnik – da se izbjegne formalizam i puka glagoljivost, a ukaže na suštinu i smisao usmenog ili pisanog izražavanja.

Lektira od VI do IX razreda je priručnik za nastavnike srpskog jezika u kome su prikazana sva književna djela školske lektire prema Nastavnom planu i programu iz 2016. godine. U prikazima su dati rezultati analiza tematike, ideja, fabule, likova, motiva i jezika do kojih bi nastavnici trebali doći u radu sa učenicima, dakle, ono prema čemu učenike treba voditi i do čega ih je nužno dovesti. Ako nemamo potpuno jasan cilj prema kome vodimo djecu, onda je bolje analizu ne počinjati, već ostaviti učenike sa impresijom koju su stekli tokom čitanja. Do cilja se može doći na različite načine, a najpogodniji je podijeliti odjeljenje na grupe i svakoj dati za analizu po jedan strukturalni elemenat književnog djela pa na času učenička zapažanja dopunjavati i korigovati. Posebnu vrijednost priručnika predstavljaju Pitanja za provjeru pažljivosti čitanja i odgovori na njih kojima nastavnik lako i brzo može utvrditi da li su đaci pročitala knjigu ili su našla negdje prepričan sadržaj, a istovremeno usmjeravaju njihovu pažnju na najzačajnije elemente samog djela, gađaju pravo u njegovu suštinu i misao.

Aforizam je način mišljenja i izražavanja koji sažima duboke životne istine u jednu setencu koju oboji humorom ili blagom ironijom. Njega srećemo u svim književnim rodovima u funkciji otkrivanja životnih istina i slanja poruka vremenu i čitaocu, ali se pojavljuje i kao posebna književna vrsta. Možda je najbliže istini bio onaj koji aforizam definisao fudbalskim žargonom kao „dribling uma na malom prostoru.“ Gligor ga je koristio u prozi, poeziji i drami, a kao posebnu književnu vrstu u zborniku Kroz prsten jabuku.
Njegov aforizam odlikuje duboka i opora istina obojena humorom koji često prerasta u ironiju i sarkazam. To je susret sa licem i naličjem morala, sa željama i surovom stvarnošću, sa letovima i padovima, sa onim što može i ne može biti, sa čovjekom ovakvim i čovjekom onakvim, sa vlastitim dvojstvom… Misao u aforizmu je opora, teška i gorka, a humor služi da se lakše podnese i popije po onoj Njegoševoj „Čaša žuči ište čašu meda / smiješano najlakše se pije.“
Kompletno autorovo stvaralaštvo ima prvenstveno pedagošku funkciju i praktičnu vrijednost. Nastajalo je iz potrebe da se dokuči smisao življenja i stvaranja, istaknu i od zaborava sačuvaju određeni etički i estetski principi, da se istinske vrijednosti kulture i tradicije jednog naroda čuvaju i afirmišu i da se pomogne mladima da što lakše otkrivaju ljepotu i radost življenja i zakonitosti i ljepotu jezičkog izraza i književnog stvaralaštva. Cijelo djelo nosi četiri snažna pečata – Pive gdje je autor rođen, Trebave, Posavine i Vučijaka gdje je živio i radio, mladih koje je predano učio i književnosti i srpskog jezika koji su mu bili putokaz i inspiracija još od osnovnoškolskih dana. Sve je to jedna nadahnuta velika priča o čovjeku u prostoru i vremenu, smislu njegovog postojanja i trajanja i jeziku kao mediju kroz koji se čovjek iskazuje, pokazuje i čuva. To je brana od otuđenja, od besmisla, od izgubljenosti i zaborava – pokušaj da se u čovjeku sačuva srce, pronađe ljubav, otkrije ono iskonsko i božansko, da čovjek ostane čovjekom bez obzira kakva mu sve iskušenja priređuje priroda i nudi razvoj nauke i tehnologije jer čovjek bez istinskog čovjeka u sebi nema kud u budućnost.
Bez obzira da li nam neko zapažanje, istinu ili doživljaj saopštavao pripovijedajući, opisujući ili u formi dijaloga, monologa ili rasprave, to je uvijek upečatljivo, stilski besprekorno, slikovito i emocionalno, sa izvanrednim osjećajem za važan detalj i za sklad emocije i racija. I kada je u pitanju literarni, publicistički ili književnio-naučni tekst, rečenica teče jednostavno, spontano, nekim prirodnim ritmom koji se neusiljeno primiče zakonima stiha noseći u sebi neku prijatnu muziku riječi. Po toj sintezi slike, muzike i emocije je lako prepoznati svaki Gligorev tekst.